Sancties, beperkende handelsmaatregelen, embargo’s, restrictieve maatregelen of hoe ze ook worden genoemd verwijzen allemaal naar hetzelfde: het is een ingrijpen van de internationale gemeenschap tegen een schending of bedreiging van de internationale vrede en veiligheid. De opgelegde maatregelen hebben tot doel het gedrag van een land of bestuur veranderen.
Beperkende maatregelen kunnen gericht zijn tegen regeringen van derde landen maar ook tegen niet-statelijke entiteiten of personen (zoals terroristische organisaties en terroristen).
In het algemeen moeten sancties en restrictieve maatregelen zoveel mogelijk worden beperkt tot de personen en entiteiten die verantwoordelijk zijn voor het ongewenste beleid en handelen, en op die manier de negatieve gevolgen voor derden minimaliseren.
Zowel de VN, de Veiligheidsraad, de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking en de EU kunnen beperkende maatregelen nemen. Vlaanderen kan in het kader van zijn buitenlands beleid ook zelf bepaalde exporten verbieden of eindgebruikers beperken voor bepaalde landen.
Een algemene verklaring over het beleid van de EU m.b.t. sancties is te vinden in de Fundamentele beginselen voor het gebruik van restrictieve maatregelen (sancties) (Raadsdocument 10198/1/04).
Bij het vaststellen en toepassen van restrictieve maatregelen moet het internationaal recht steeds in acht worden genomen:
- de mensenrechten en fundamentele vrijheden moeten altijd worden geëerbiedigd.
- de opgelegde maatregelen moeten altijd in redelijke verhouding staan tot het doel.
- gerichte sancties mogen het de betrokken personen niet onmogelijk maken om in hun basisbehoeften te voorzien.
Bij beperkende maatregelen moeten ook de internationale verplichtingen van de Europese Gemeenschap en haar lidstaten, met name in het kader van de WTO-overeenkomsten in acht worden genomen. Soms moeten bestaande overeenkomsten met derde landen worden geschorst of beëindigd alvorens sancties kunnen worden toegepast.
Een ander fundamenteel kenmerk van beperkende maatregelen van de EU zijn de bepalingen betreffende beëindiging of herziening. Alle autonome maatregelen van de EU worden voortdurend herzien.
De EU kan allerlei beperkende maatregelen opleggen. Belangrijk is dat zij de meest geschikte maatregel of maatregelen kiest om het gewenste resultaat te bereiken, bijvoorbeeld door:
- diplomatieke sancties (uitwijzing van diplomaten, verbreking van de diplomatieke betrekkingen, opschorting van officiële bezoeken);
- opschorting van de samenwerking met een derde land;
- boycots van culturele en sportevenementen;
- vliegverboden;
- inreisbeperkingen (visum- of reisverbod)
- handelssancties (algemene of specifieke handelssancties, wapenembargo's enz.);
- financiële sancties (bevriezing van tegoeden of economische hulpbronnen, een verbod op financiële transacties dan wel beperkingen op uitvoerkredieten of investeringen);